‘AI and Wellness’ mı? ‘AI vs Wellness’ mı?

Beş yıl önce tam da bu zamanlarda giyilebilir teknoloji ile ilgili tartışmalı bir makale yazmıştım. Temel olarak şunu anlatıyordum, kendimi anlamak için bir cihazın beni izlemesine ihtiyacım yok, manuel kalmaya ve hislerime güveniyorum. Burada hala ısrarcıyım, her şeyi kontrol etmekle stres seviyemizin arttığını düşünüyorum, buna gelenekçi bir bakış açısı diyebilirsiniz ve fakat aslında zihin ve beden bağlantısını koparmamak üzerine odaklanıyorum ve ısrarcıyım. Şimdi bu makaleyi farklı yazardım çünkü artık aynı teknolojiden bahsetmiyoruz, amaçlar farklılaştı, bazı eleştirilerimi haklı bulmaya devam ediyorum. Şu soruyu sormuşum: Apple Health neden benim sağlığımı kaydetme peşinde, ve konuyu sağlık sigortasının kişiye göre ayrı planlar oluşturacağını düşündüğüm ile bitirmiştim. Sağlık sisteminde aynı kredi notumuz gibi bir puanlama sistemini olası görüyorum, hatta kaçınılmaz olduğunu düşünüyorum; popülasyonumuz sürekli artışta, gıda dağılımı adaletsiz ve yetersiz, 2050 füturist tahminleri açlık savaşlarının kaçınılmaz olduğunu düşünüyorum, barınma büyük bir sorun, uzun yaşam döngümüz artıyor, doğurganlığımız azalıyor…

Sanıyorum 2015-16 yıllarında TBWA World Health*’de çalışırken (*birkaç yıl sonra Türkiye ajansı kapandı), Turkcell ile sağlık için bir aplikasyon çalışması üzerine görüşmeler yapmıştık ve çok heyecanlandığımı anımsıyorum, o zaman daha çok sağlık taraması, tansiyon ölçme, adım sayma gibi basit çerçeve sağlık yaklaşımlarını değerlendiriliyorlardı. Bu tip çalışmaları yapmak Türkiye’de daha zor, ki bu bence sağlık açısından iyi bir durum, sağlıkta hızlı adaptasyonun yanıltıcı sonuçları olabilir, bunu pandemi örneğinde yaşadık, aşının test süresini beklemeden uygulama sürecine geçildi ve şu anda yan etkiler için dava süreçleri başladı. Aslında bir ilacı piyasaya sürmek için Ar-Ge çalışmaları, Pre-Klinik çalışmalar, Klinik Çalışmalar, Ruhsat Başvurusu ve Ruhsatlandırma süreci ile sonlanır. Ortalama 10-15 yıllık bir süreçtir. Biz pandemide sadece Ar-Ge çalışmalarını ve kısa süreli faz çalışmalarını tamamlamış aşıları kullandık ve sağlık üzerindeki etkilerinin uygulamalı olarak yaşıyoruz. Diğer taraftan Wellness, Fitness ve Sağlık teknolojik uygulamalarının (hastaya değil, tüketiciye ulaştırılan, herkesin kullanımına açık uygulamalar) Ar-Ge süreci yok, klinik uygunluğu test edilmiyor, daha çok bir teknoloji üzerine ve içerik çalışmasına dayanıyor ve biz bu uygulamaları, tüm arayüzleri ile çalışabilir iyi bir teknolojik aplikasyon elde edildiğinde kullanıyoruz. Ruhsat almıyor, deneme süreci yok, bilimsel bir kurul yok. Şu itirazı getirebilirsiniz uygulama videolarındaki insanlar alanında uzman, evet doğru haklısınız, ilaçları geliştiren insanlar da alanında uzmandı ve fakat bu bilgi ve akışın, içerik ve uygulanabilirliğinin her zaman doğru ve en sağlıklı çözüm olduğu anlamına gelmiyor. Bir kişinin sağlığını etkileyecek her ilaç, uygulama ya da takviyeler gibi ürünlerin de test sürecinin olması gerektiğini düşünüyorum, bunu en basit saç derisi rahatsızlıkları için satılan sabundan tutun da Nike’ın fitness uygulamasına kadar genişletebiliriz. Genel halk sağlığı otoriteler tarafından korunmalıdır, ve test komitesi olmalıdır diye düşünüyorum.

Apple Neden Benim Sağlığımı Geliştirmek ve Datamı Kaydetmek İstiyor?

Apple beş yıl önce kalp ritmi ölçme, adım sayma, beslenme takip, uyku düzeni takip, tansiyon ölçme gibi şu anda temel diyebileceğimiz uygulama özelliklerine odaklanmışken, yeni teknoloji gelişmeleri ile beraber duygu durum değişikliklerini kaydetmek, Apple Watch ile entegre çalışmak istiyor, yaşam koçu gibi hareket etmek ve danışmanlık yapmak istiyor. Özellikle duygu durum değişikliği kaydetmek ve değişimlerin sıklığını, aralığını, ne zaman olduğunu biyometrik datanız ile birleştirmeyi amaçlıyor. Sesiniz ve telefonda aradığınız ya da kaydettiğiniz içeriklerle bu durum değişikliklerini fark etme amacını güdüyor ve glukoz seviyenizdeki farklılıklardan da yine duygu durum değişikliklerini yakalamayı amaçlıyor. Beş yılda aldıkları yol çok farklı ve mental sağlığı merkeze alan bir yaklaşım var, modern tıbbın alanından biraz uzaklaşmış gibi görünüyor.

Sağlığın merkezine mental sağlığın konulmasında belli sebepler var, önce ekonomik sebepler, meditasyon ve yoga uygulamalarının fitness aplikasyonlarına göre dominansının daha fazla olması, sağlık ve fitness pazarının 2030’da 550 milyar doları bulacağının düşünülmesi, ki rakamın kat kat üstünde olacağını düşünüyorum, iş bırakma ve verimsiz çalışma oranlarının yükselmesi, bunun gayrimenkul sektörünü etkilemesi çünkü Manhattan’da, Amerika özelinde söylüyorum, boş ofisler çalışanlarını bekliyor ve insanlar evde çalışmaya göre daha stresli ve konforsuz olan iş ortamına dönmek istemiyor, son dönemlerde Elon Musk’ın bu konular üzerine, ofise gelmeyen çalışanlara işten çıkarırım gibi yaptırım içeren konuşmalarına ya da Tweet’lerine denk gelmişsinizdir. Bu durum disiplini ve uzun çalışma saatleri ile çalışma hayatında ün kazanmış Çin dahil bir çok ülkede var, hatta Çin’de sessiz bir akım var, işte hiçbir şey yapmadan oturmak ve atılmayı beklemek. 80’lerin ve 90’ların favorisi yükselen gökdelenlerin boş hayalet çelik yığınlarına dönüşmesi mümkün olur mu bilmiyorum ama bir şeyler değişti ve değişiyor. Amerika ,2020, WHO (World Health Organization) verilerine göre depresyonda birinci sırada olan bir ülke, McKinsey Araştırma Şirketi verisine göre, 2020, her beş kişiden ikisi mutsuz ve işten yakın zamanda ayrılmayı planlıyor, ve Silicon Valley (Silikon Vadisi) bu konuları gündemine alarak açık bir ihtiyacı görmüş durumda. Çarpıcı bir data ise, yine WHO’dan, şunu söylüyor, anksiyete ve depresyondan kaynaklı verim düşüklüğü global ekonominin gelirinden 1 Trilyon Dolar’ın eksilmesi diyerek konunun ciddiyetine dikkat çekiyor.

Aklı sağlığımız bir ekonomik dataya dönüşmüş durumda, sağlık alanındaki her konuda olduğu gibi.

Çalışan Esenliğine (Well-Being) odaklanmış Sağlık ve Wellness pazarının ve ekonomisinin dışına çıkarsak, AI (Artifical Intelligence) sağlığımızı geliştirmek için neler yapabilir?

MyFitnessPal uygulamasını yıllardır yediklerimi kayıt etmek için kullanıyorum, aslında kaydetmesem de olur, çoğu gıdanın besin değerini öğrendim, sadece günlük tutma ihtiyacımı karşılıyor. Fakat geçen hafta hızlı erişimden makrolar bölümünü premium’a geçirdiğini fark ettim, yani yıllardı kullandığım yediğim besinlerin kalori içindeki oranlarını kullanmak için kullandığım ‘pay chart’ artık filtreli. Duraksadım, bir alışkanlığım elimden alındı, hemen uygulama yaratıcılarına sordum. Hızlıca cevap geldi ve besin değerlerini girdiğimiz ekrandan girince görebileceğimi söylediler, ki doğruydu, güncelleme ile yer değiştirmiş. Fakat bu esnada MyFitnessPal’ın ‘Premium’ kapsamında sunduklarını inceledim, beslenme planı, antrenman planı, sosyal grup ve etkileşim, kişisel gelişim takibi (sadece sizin girdiğiniz datalar üzerinden, kişisel bir destek yok). Tüm bu premium özellikler yapay zeka ile beraber ayrıcalıklı özellik olmaktan çıktı, yakın gelecekte MyFitnessPal farklı bir yolculuğa evrilmek ya da uygulama süresini tamamlamak zorunda kalacak.

Yapay zeka öncelikle size kişiselleştirilmiş bir planla yaklaşıyor, uzman önerileri ya da sağladıkları rehberlik sadece sizin özelliklerinize göre güncelleniyor, size tavsiyede bulunuyor, öneriyor, sizin genel sağlığınızı geliştirmeye odaklanabiliyor. Kişisel antrenman planları, beslenme önerileri, yemek hazırlanışı, stres yönetimi, kronik rahatsızlıklar için destek ve mental sağlığınız için destek sağlıyor. Birçok mesleğin sağladığı hizmeti söyledim size: dietetik ve beslenme, fitness, psikoloji, tıp branşları mesela iç hastalıkları gibi.

AI uygulamasına şunu sorabilirsiniz: arkadaşım şeker hastası, çok az hareket ediyor, tansiyon problemi de var, depresyonda olduğunu düşünüyorum, nasıl beslenmeli, hareket etmeli, psikolojik olarak destek olur musunuz? Bana haftalık bir plan çıkarır mısınız? Bu soruların cevabını alabiliyorsunuz, ve oldukça düşük maliyetlerle.

Cycling grup dersleri vermek için eğitim alırken, bir eğitmenimin özel dersini rahatsız olmazlarsa izlemek için izin istediğimi anımsıyorum, amacım hareket göz hafızamı geliştirmekti, hayır cevabını aldım, gerekçe olarak antrenmanının kopyalanmasını istemiyorum dedi. Buna hala gülüyorum. Gidenler fitness salonlarında zaten antrenmanın açık bir şekilde uygulatıldığını ve temel bilgilerin herkes için aynı olduğunu ve erişilebilir olduğunu bilir. Günümüze geldiğimizde ise mesela sırt ağrılarım var diyerek size özel hazırlanmış bir antrenman planını AI’dan isteyebilirsiniz. Bu geçmiş anımla günümüz arasında sadece altı yıl var. Buradan şu sonucu çıkarabilirsiniz bir teknoloji insan uzmanlığının yerine geçebilir mi? Bence tam olarak değil.

Uzmanlarının işini kolaylaştıracaktır ama hareketlerin doğru yapılması, sakatlanmanızı engellemek, duygusal temas, sosyalleşme ihtiyaç duyduğunuz konular olarak kalacaktır. Sadece sizin sağlık okuryazarlığınızın ya da koşulsuz size bu doğru diye verilen bilgileri sorgulamanızı sağlar. Sağlık, Fitness ve Wellness okuryazarlığınız kesinlikle artacaktır, aradığınız konularda kişisel özelliklerinizi girerek arama aralığını azaltmanızı sağlar, daha doğru kaynaklara daha hızlı erişim sağlar.

Sağlıklı yaşam basit bir konu değil, kompleks, bir çok alanı gözetmeniz gerekiyor ve uzman olmayan destek arayan kişinin de bilgi sahibi olması gerekiyor, yapay zeka burada kesinlikle pozitif bir adım olacaktır.

Özellikle mental sağlık, mental sağlıkta psikolog ve psikiyatrist erişim imkanlarının ekonomik kısıtlarının olması, doğru uzmanı bulmanın zaman alması sebebiyle destek ihtiyacını düşük maliyetlerle hızlıca karşılayabilmesi; Wellness alanında ise VIP uygulamalara (Detoks kampı, soğuk kabinler, damardan vitamin, güzellik uygulamaları gibi) ve popüler sağlığa indirgenmiş yaklaşımlara bir alternatif ve uygulanabilir sağlık kavramını yeniden tanımlayabilir, elbette umut ediyorum soru işaretlerimle beraber.

Uyku, güzellik, fitness, beslenme, mental sağlık, finansal stabilite gibi sağlığınızı etkileyen tüm konuları ele alabileceğiniz ve daha az zaman ve para harcayarak kendinizi planlayabileceğiniz bir yapay zeka hiç de fena bir haber değil.

Unutmayın, sağlık kişiye özeldir ve kesinlikle her gün gündeminizde olması gereken ‘günlük bir mesele’dir.

Sevgiler, Deniz

Notlar:

2018 tarihli makalem: https://dowellness.co/2018/05/16/kendimi-kesfetmek-icin-kendimi-izliyorum-nasil-mi/

Referanslar:

Fotoğraflar için, www.unsplash.com, kaynak olarak kullandım